Dört kişilik bir ailenin sağlıklı beslenmesi için aylık yapması gereken harcama 2.013 TL’dir. Bu harcama sadece gıda için yapılması gereken minimum tutardır.

2003 yılının eylül ayında 4 kişilik bir aile günlük minimum 14.57 TL’ye sağlıklı beslenebilirken bugün ancak 67.11 TL’ye sağlıklı beslenebilmektedir.

Birleşik Metal İş Sendikası Sınıf Araştırmaları Merkezi (BİSAM), Eylül 2019 dönemi için açlık ve yoksulluk sınırı verilerini hesapladı. Hesaplamaya göre dört kişilik bir ailenin sağlıklı bir biçimde beslenebilmesi için, günlük en az 67.11 TL, aylık 2.013 TL’lik harcama yapması gerekiyor. Buna göre yetişkin bir kadının sağlıklı beslenmesi için yapması gereken harcama tutarı 17.23, yetişkin bir erkeğin 17.83, 10-18 yaş arası bir çocuğun 19.27, 4-6 yaş arası bir çocuğun ise 12.78 TL. Bu verilere göre yoksulluk sınırı da 6 bin 964 TL oldu.

Tablo 1- Sağlıklı beslenmek için yapılması gereken asgari zorunlu gıda harcamaları

Not: Yuvarlamalardan kaynaklı toplamda farklılıklar olabilmektedir.

Dört kişilik bir ailede her ferdin sağlıklı beslenmesi için alması gereken gıdaların minimum maliyeti yaşa ve ürün grubuna göre farklılık gösteriyor. Günlük harcamalarda Eylül 2019’da en yüksek maliyet grubunu peynir/çökelek grubu 16.85 TL’lik harcama gereksinimi ile oluşturdu. Et, tavuk ve balık grubu için yapılması gereken minimum harcama tutarı ise 14.08 TL oldu. Süt ve yoğurt için yapılması gereken harcama tutarı 8.26, sebze ve meyve için yapılması gereken harcama miktarı 7,99 TL, ekmek için yapılması gereken harcama tutarı günlük 4.49 TL’dir. Katı yağ 3.66 TL’lik, sıvı yağ ise 1.32 TL’lik masraf yapılması gereken ürün gruplarıdır. Yumurta için 0.82, şeker, bal, reçel ve pekmez için ise 2,71 TL harcama yapılması gerekmektedir.

Tablo 2- Gıdaların Yaş Gruplarına Göre Günlük Maliyeti (TL)

Daha dar bir gruplandırmaya göre harcamalarda süt ve süt ürünlerinin payı yüzde 37,5 ile en yüksek paya sahiptir. Sebze ve meyvenin harcamalar içindeki payı yüzde 11,9 olmuştur.

Grafik 1- Yapılması gereken harcamaların ürün gruplarına göre dağılımı

Açlık sınırı İstanbul, İzmir ve Ankara için de hesaplamıştır. Buna göre sağlıklı beslenmenin maliyetinin en yüksek olduğu il 2.214 TL ile İzmir olurken, İstanbul’da sağlıklı beslenmenin maliyeti 2.118 TL, Ankara’da ise 1.956 TL’dir.

Açlık sınırı 2003 yılı Eylül ayında 437 TL idi. Buna göre 16 yılda açlık sınırındaki artış yaklaşık 4.61 kat oldu. Aynı dönemde resmi enflasyondaki artış ise 4.21 kat olarak gerçekleşti. Resmi enflasyon oranındaki artış mutfakta yüzde 8.7 yoksullaştırdı.

Açlık ve yoksulluk sınırı BİSAM tarafından her ayın ilk haftasında, Türkiye İstatistik Kurumu’nun Tüketici Fiyat Endeksinin açıklanmasını takiben kamuoyu ile paylaşılmaktadır.

Araştırmada, BİSAM tarafından Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyabetik bölümünün hazırladığı Türkiye’ye Özgü Beslenme Kalıbı’nın, farklı kaynaklardan elde edilen verilerle değerlendirilerek yenilenmesi sonucunda elde edilen BİSAM beslenme kalıbı dikkate alınmıştır. Elde edilen beslenme kalıbı her ay açıklanan TÜİK madde fiyatları ile değerlendirilerek, kişinin ihtiyacına göre yapması gereken gıda harcamasının tutarı tespit edilmektedir. Ağustos 2019 dönemi öncesinde madde grup ağırlıkları basit ortalama üzerinden hesaplanırken, bu dönem ile birlikte her madde grubu kendi içinde ağırlıklandırılmış ve dikkate alınan madde sayısı artırılmıştır. TÜİK verileri dikkate alınarak yaptığımız hesaplamada esas alınan kalori miktarları şunlardır:

4 Kişilik ailenin sağlıklı beslenmek için yapması gereken minimum aylık gıda harcaması AÇLIK SINIRI olarak belirlenmektedir. Bu verinin Hanehalkı tüketim harcamasına dağıtılması ile elde edilen veri ise bize YOKSULLUK SINIRINI vermektedir. Tüketim Harcama Kalıbı dikkate alınırken, tüm içecekler, tütün ve gıda harcamaları bir kalem olarak belirlenmiştir.

Yoksulluk sınırı hesaplanırken, TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi Tüketim Harcaması Araştırması 2016 yılı sonuçlarının, 3. yüzde 20’lik dilimin tüketim harcamaları dikkate alınmıştır. Söz konusu tüketim grubu Türkiye’de nüfusun yüzde 40 ila yüzde 60’ı arasındaki kesimidir.

Yetişkin erkek ve kadınlar için 18-50 yaş grubu, 10-18 yaş grubu için erkek çocuk dikkate alınmıştı.

TÜİK (2016) Hanehalkı Bütçe Anketi Tüketim Harcaması Araştırması, http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=334

TÜİK (2019) Tüketici Fiyat Endeksi, Madde Sepeti ve Ortalama Madde Fiyatları http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=653

Hacettepe Üniversitesi (2004) Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi 2004; www.bdb.hacettepe.edu.tr/torehberi.pdf

Hacettepe Üniversitesi (2015) Türkiye’ye Özgü Besin Ve Beslenme Rehberi 2015; http://www.bdb.hacettepe.edu.tr/TOBR_kitap.pdf

Birleşik Metal İş Sendikası Araştırma Merkezi (BİSAM) olarak açlık sınırı hesaplamasının iyileştirmesi amacıyla 2019 Ağustos ayı itibari ile yöntem değişikliğine gidilmesi kararı alınmıştır. Bu çerçevede, TÜİK madde fiyatları üzerinden, BİSAM Beslenme Kalıbı’nda kullanılan ürünlerin sayısı artırılarak kapsamı genişletilmiştir. TÜİK Tüketici fiyat endeksi (2003=100) 2019 yılı ana grup ve madde ağırlıkları (Türkiye) üzerinden, harcama gruplarını oluşturan maddeler kendi içlerinde ağırlıklandırılarak hesaplama yenilenmiştir. Daha önceki hesaplamalarda grup içindeki maddelerin ağırlıkları aynı alınmakta bu da hesaplamalarda önemli bir eksiklik olarak görülmekteydi. Yeni yöntem ile birlikte önceki dönemlere dair veriler de yenilerek paylaşılacaktır. Kamuoyuna saygı ile duyurulur.