Haber: Filiz Yalçıntaş

Şanlıurfa’ya bağlı Örencik Köyünde keşfedilen,12 bin yıllık geçmişiyle dünyada eşi benzeri olmayan Göbeklitepe keşfedildiği günden bu yana sırları ve tartışmalarıyla bizleri gizemli bir zaman yolculuğuna çıkarıyor.

Göbeklitepe’nin İnsanlık Tarihindeki Önemi

Son dönemlerde adını sıkça duyduğumuz Göbelitepe, Unesco’nun kalıcı miraslar listesine alındı. Ayrıca Cumhurbaşkanı tarafından 2019 yılı  “Göbeklitepe Yılı” olarak ilan edildi. 12 bin yıllık bir gizemi barındıran bu tarihi yapılar Şanlıurfa’da keşfedildi. 1994 yılında Şanlıurfa Müzesi ve Alman Arkeoloji Endtitüsü tarafından Prof. Dr. Klaus Schmidt başkanlığında kazı çalışmalarına başlandı. Bu çalışmalar neticesinde Göbeklitepe’nin 12 bin yıllık bir tarihe sahip olduğu anlaşıldı. Uzun yıllar süren kazılarda Neolitik çağa ait boyları 3 ile 6 metre olan üzerinde çeşitli hayvan figürleri işlenmiş insan bedenini andıran tonlarca ağırlıkta dikili taşlara ulaşıldı. Ulaşılan bu eserler bu güne kadar bilinen en eski tapınaklardan dahi daha eski. Göbeklitepe’nin günümüze kadar doğal bir şekilde korunmuş olarak ulaşabilmiş olmasının nedeni ise oldukça ilginç.

 Bu tarihsel mirasın inşa edildikten 1000 yıl sonra üzeri kapatılarak yerin altına gömüldüğü tespit edilmiştir. Bu sayede Göbelitepe günümüze kadar doğal koşullardan çok fazla etkilenmeden ulaşabilmiştir. İnsanlar,  bu kültürel mirasları yerin altına gömerek geleceğe bir mesaj mı vermek istedi? Bilinmez ama Göbelitepe ile birlikte arkeolojik, teolojik tezleri derinden sarsacak birçok tartışmanın doğduğu inkâr edilemez bir gerçek. Kazı çalışmalarıyla birlikte elde edilen bulgularda genel olarak avcı toplayıcı göçebe toplumların tarımsal üretime geçişle birlikte yerleşik yaşama geçtiği tezini sarsan kanıtlara rastlandığı söylenilmektedir.Schmidt’e göre Göbelitepe bir tapınak merkezi, dini bir merkezde toplanan insanların bu merkeze yakın olma ihtiyacı onları yerleşik yaşama geçişe mecbur bırakmıştır. Bu tapınak çevresinde yaşayan insanlar zamanla yeterli kaynak elde edebilmek için tarımsal üretime geçmiştir. Böylece dini inanç ve tapınaklarberaberinde tarımı ve yerleşik yaşamı zorunlu kılmıştır. Göbelitepe’nin bir inanç merkezi olduğu insanların dini ritüellerini gerçekleştirmek için burada bir araya geldiği ve bu inanç merkezine yakın olma arzusunun tarımı ve yerleşik yaşamı beraberinde getirdiği tezi bilinen tarih anlayışını ters düz etmesi açısındanbilim dünyasının ilgisini çekmektedir.

Bu Hikâye Nasıl Başladı?

Bu gizemli yapıların keşfi ve tanımlanması da oldukça tartışmalı bir konu olmuştur. Köylülerden dinlediğimiz keşif hikâyesi şöyledir; 1986 yılında tarlanın sahibi olan Şavak Yıldız arazisinde bir heykel bulur. Yıldız heykeli Şanlıurfa müzesine götürür. Fakat heykelin değeri anlaşılamaz 1994 yılında başka bir kazı araştırması için Şanlıurfa’da bulunan ve ölüm tarihi 2014 yılına kadar göbeklitepede çalışmalar yürütecek olan Schmit tesadüfen heykeli görür ve Göbelitepe’de kazı çalışmalarını başlatır.Yine köylünün traktörüne takılan bir dikilitaş sayesinde tapınakların keşfedildiği ve kazı çalışmalarının başladığı anlatılmaktadır

Schmidt’in eşi Çiğdem Köksal Schmidt ise sosyal medya hesabından yaptığı açıklamayla bu anlatılan keşif hikâyesine karşı çıkıyor, Çiğdem  “Göbekli Tepe ne bir çobanın ayağına takılan bir heykelin müzeye götürülmesi ile bulundu, ne o çoban denilen kişi çobandı, ne o çobandı diye bugün sürekli röportaj yapılan kişi o kişi! Köylünün sabanına bir taş takıldı, alman arkeolog bunu gördü, hemen geldi kazdı da değil!  Her şey sıfırdan bu noktaya gelmişken, Göbekli Tepe yirmi yıl gibi arkeolojik kazılar için kısa bir süre içinde literatürde yerini almış ve dünya çapında insanların algılarına yerleşmişken bu muhteşem kültür varlığının bulunduğu toprakların insanı neden bulunuş ve keşfediş hikayesi evirir çevirir, gerçeklerden uzaklaştırır, kendine daha romantik, daha yerli, daha kolay gelen bir versiyona alıştırır zorla… Göbekli Tepe şans eseri bulunmadı! Şu fotoğraftaki tatlı insanın keşfi, çabası, emeği Göbekli Tepe! Bunu böyle anmak ne yerli ve milli duygulara zarar verir, ne Örencik köylülerinin senelerce onunla birlikte Göbekli Tepe için verdiği çabayı azaltır ya da önemsizleştirir... Yahu yapmayın etmeyin kazılar başladıktan sonra köylülerin müzeye getirdiği o iki heykel Klaus’ a gösterildi, sahte mi orijinal mi diye görüşünü almak için” diyerek anlatılanların gerçekten uzak olduğunu belirtiyor. Ayrıca Çiğdem Göbeklitepe’nin bir rant alanına dönüştüğünü söyleyerek 20 yıl emek veren Klaus’un yok sayıldığı bunun yerine kazılarda çalışmamış, arkeolog olmayan, birçok kişinin ön plana çıkarak bilirkişi gibi fikir beyan ettiğini yanlış bilgiler verildiğini söylemekte.

2019 Göbeklitepe Yılı 

Şu ana kadar 1 milyon ziyaretçiyi ağırlayan Göbeklitepe gün geçtikçe daha da popüler olmakta. Cumhurbaşkanı 2019 yılını Göbeklitepe yılı ilan etti. Ayrıca Göbeklitepe, Unesco’nun kalıcı miraslar listesinde yerini çoktan aldı. Tüm bu gelişmeler ışığında 2 buçuk milyon turist hedefiyle çalışmalara hız verildi. Göbeklitepe’ye girişler ise ücretli, ilk zamanlar 5 lira olan giriş ücretleri zamanla 30 liraya kadar yükselmiş ayrıca Göbeklitepe’yi tanıtan sinevizyon gösterimini izlemek için de ek olarak 5 lira ücret alınmakta. Ziyaretçiler girişte ücreti duyunca biraz hayal kırıklığına uğrayabilir. Özellikle kalabalık bir ailenin Göbeklitepe’ye giriş ücreti yüzlerce lirayı bulabilmektedir. Bu yüzden girişte ücreti öğrenen bazı ziyaretçiler Göbelitepe’yi gezemeden dönebilmektedir.Kısacası 2019 Göbeklitepe yılı gizem ve tartışmaları barındıran ilginç bir yıl olacak gibi.